دلیل علمی تغییر رنگ سنگهای کالرچنج
سنگهای کالرچنج (color-change تغییر رنگ) در مقایسه با نور لامپ رشته ای، زمانی که در معرض نور روز یا فلورسنت قرار میگیرند، تغییر رنگ مشخصی را نشان میدهند.خواص لاجورد درطب سنتی تغییر رنگ در سنگ های قیمتی ناشی از طیف جذبی گوهر است. اگر یک گوهر مقدار بسیار کم (یا هیچ) از طول موج مشخصی را جذب کند، گوهر همان رنگ به نظر می رسد، زیرا آن رنگ در چشم بیننده منعکس می شود.
این قسمت اندک طیف جذبی، “پنجره انتقال transmission window” نامیده می شود. چیزی که گوهرهای کالرچنج را از سایر سنگها متمایز می کند این است که دو پنجره انتقال دارند.
برای مثال یک گوهر کالرچنج مثل الکساندریت که تمام طول موج های نور را به جز قرمز و سبز جذب می کند، در نور روز به دلیل داشتن طول موج های سبز فراوان، الکساندریت سبز بنظر میرسد، این درحالی است که تحت نور ملتهب لامپ رشته ای یا شمع که دارای طول موج های قرمز زیادی از نور است، سنگ رنگ قرمز را به ما نشان می دهد.
قیمت سنگ الکساندریت بر چه اساسی تعیین می شود؟
الکساندریت با کیفیت و طبیعی بسیار گران قیمت بوده و بسته به فاکتورهای گوهرشناسی می تواند قیمت های متفاوتی داشته باشد. الکساندریت برزیلی 100% دارای تغییر رنگ هستند بنابراین قیمت و طرفداران بیشتری دارند. این کانی گاها ممکن است دارای پدیده چتویانسی باشد وجود دو پدیده نوری همزمان در این سنگ میتواند گاها قیمت سنگ را بالا ببرد و کمیاب تر است.
گرانترین نوع های سنگ الکساندریت از نظر رنگ نمونه های تغییر رنگ دهنده سبز به قرمز آتش می باشد. نمونه های بزرگ و با کیفیت این سنگ احتمالا صدها میلیون تومان ارزش دارند! سنگ شناس
از فاکتور های بسیار مهم در قیمت گذاری این سنگ میتوان به میزان تغییر رنگ و وضوح کالرچنجینگ، وزن سنگ (به صورت پلکانی قیمت سنگ های دارای وزن بیشتر بالا می رود)، تراش سنگ شفافیت سنگ و گاها محل پیدایش و … اشاره کرد.
نمونه هایی که از ذخایر قدیمی روسیه می آیند گرانتر می باشد. سنگ جواهری با وزن یک قیراطی الکساندریت برزیل بیش از 500 دلار ارزش دارد پس چنانچه سنگ یا انگشتر الکساندریت را با قیمت پایینی دیدید بدانید که مشکوک است!
معادن Alexandrite در کجا قرار دارند؟
معادن معروف این سنگ در منطقه ی اورال روسیه بود، اما این معادن در طولانی مدت تخلیه شده اند. برای مدت طولانی، معادن اورال به عنوان منبع اصلی سنگهای بزرگ الکساندریت، به ویژه گونه هایی با وزن 5 قیراط یا بیشتر شناخته می شدند، اما اخیرا در سال 1987، نمونه های بزرگ در میناس گرایس برزیل کشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانیا استخراج این گوهرسنگ رواج یافت. الکساندریت های برزیل از نظر خلوص رنگ سبز به پای الکساندریت های روسیه نمیرسند ولی وضوح تغییر رنگ به خوبی در آنها مشاهده میشود. همچنین روشنی رنگهای نمونه های سریلانکایی نیز به پای روسیه نمی رسند. منابع دیگر الکساندریت عبارتند از میانمار (برمه)، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسکار وجود دارد.
سنگهای الکساندریت مصنوعی (سنتتیک)
این سنگ به دلیل زیبایی خاص و قیمت بالایی که دارد باعث شده تا همیشه تلاش های زیادی برای ساخت نمونه های سینتتیک آن انجام شود. اولین نمونه الکساندریت مصنوعی در سال 1960 ساخته شد و امروزه نمونه های سنتتیک زیادی از این سنگ در بازار موجود هست که دارای تغییر رنگ های گاها بنفش آبی تا سبز سرخ هستند. حتی برای الکساندریت های دارای پدیده چتویانسی نیز نمونه های آزمایشگاهی ساخته شده و دارای دو پدیده نوری چتویانسی و کالر چنجینگ هستند.نوع های آزمایشگاهی دارای همان خواص فیزیکی و شیمیایی نوع طبیعی و با ترکیب بریلیوم اکساید هستند و البته سنتتیک بودن آنها بدین معنی نیست که قیمت آنها پایین است. روش های چون فلاکس، Czocchralski یا روش pulled، هیدروترمال از انواع روشهای تولید الکساندریت در آزمایشگاه میباشد. نمونه هایی تحت نام allexite که توسط روش Czocchralski ساخته میشوند در آزمایشگاه علمی تایروس روسیه سالانه حدود 100 کیلوگرم تولید می کنند!
سنگهای الکساندریت تقلبی و مشابهات
در معاملات این سنگ بسیار دیده شده که برای کلاه برداری از ایمیتیشن های این سنگ استفاده میشود. سنگ هایی مثل سافیر (با وجود عناصری مثل وانادیوم و..) ، اسپینل ، گارنت ها، دیاسپور … و نمونه های دیگری که دارای قابلیت تغییر رنگ مشابه الکساندریت باشند ممکن است به جای این سنگ استفاده شوند. یاقوتهای ارغوانی روشن در صد سال اخیر از مشابهات الکساندریت با قابلیت تغییر رنگ بوده که نداشتن رنگ سبز در آنها می تواند تمایز چشمی بین آنها شود.در ایران اغلب شیشه و یا سنگ زولتانایت هستند این کانی که دارای پدیده تغییر رنگ طبیعی بوده دارای سختی بین 7-6.5 بوده و غالبا از ترکیه وارد و به عنوان الکساندریت فروخته میشود!. بر روی این سنگ عموما بهسازی خاصی انجام نمیشه و غیر معمول هست روشی هم قبلا استفاده میشد که مثل زمرد ها روغن زده میشدند اما امروزه این روش به ندرت ممکنه دیده بشه.